Przemoc seksualna

Przemoc seksualna

Przemoc seksualna nadal jest tematem, o którym mówi się zdecydowanie zbyt mało w naszym społeczeństwie. Akcja #METOO była pewnym przełomem, pokazała nam jak duża jest skala zjawiska, a także zwiększyła świadomość społeczeństwa. Pokazała nam czym jest kultura gwałtu w Polsce. Zaczęto mówić więcej o osobach dotkniętych przemocą seksualną oraz o sprawcach przemocy. Akcja zdjęła pewną część wstydu z kobiet i mężczyzn które_rzy doznawali przemocy seksualnej. Zdjęła z nich również pewną część odpowiedzialności za doznaną krzywdę, którą byli niesłusznie obarczeni przez społeczeństwo.

Niestety, przemoc seksualna jest zjawiskiem powszechnym i dotyka wszystkich osób niezależnie od statusu społecznego, orientacji seksualnej czy pochodzenia. Można więc powiedzieć, że jest ona zjawiskiem demokratycznym.

Kiedy możemy mówić o przemocy?

Istnieją cztery warunki jakie musza być spełnione by daną sytuację/zjawisko nazwać przemocą:

1. Dysproporcja sił – widać ją na przykład w relacji między: dzieckiem a rodzicem, studentem/studentką a profesorem, pracownikiem a przełożonym, pomiędzy partnerami/partnerkami w relacji itd. Z racji wykonywanych funkcji czy też statusu społecznego jedna osoba ma widoczną przewagę siły nad drugą. Może być to przewaga: psychiczna, fizyczna, ekonomiczna, prawna, społeczna itd.
2. Intencjonalność działania lub zaniechanie działania – oznacza to, że dana osoba podejmuje pewne działania  które w jej opinii są dobre dla drugiej osoby, lecz nie liczy się przy tym z jej sprzeciwem, potrzebami czy odmienną opinią.
3. Naruszenie praw i dóbr osobistych – jako osoby mamy wiele praw np.: prawo do nietykalności, do wolności (myśli, wyznania), do decydowania o sobie i swoim życiu, do pracy itd. Do naruszenia tych praw dochodzi w przypadku gdy dana osoba zaczyna „rządzić” drugą osobą bez uwzględnienie jej praw, uczuć czy potrzeb.
4. Cierpienie i szkody – gdy działanie danej osoby wyrządza drugiej osobie szkody. Szkody te mogą ale nie muszą być widoczne, oraz mogą ale nie muszą występować natychmiastowo.

Zjawisko przemocy jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń życia społecznego.

Możemy wyróżnić pięć jej rodzajów:

• Przemoc fizyczna,
• Przemoc psychiczna,
• Przemoc seksualna,
•  Przemoc ekonomiczna,
• a także Zaniedbanie które dotyczy najczęściej dzieci, osób niepełnosprawnych lub starszych.

Czym jest przemoc seksualna?

Przemoc seksualna może przybierać wiele form, cechą która je łączy jest brak zgody lub brak zdolności do wyrażenia jej na daną formę kontaktu seksualnego. Każda forma aktywności seksualnej na którą nie wyraziła zgody druga osoba jest molestowaniem seksualnym, nadużyciem lub gwałtem.

Gwałt jest definiowany jako stosunek seksualny bez zgody ofiary. Jednakże oznacza on również inne czynności seksualne (czyli dotykanie, obnażanie, stosunek udowy, zmuszanie do seksu oralnego, itp.) bez zgody drugiej osoby.

O zgwałceniu możemy mówić również, gdy dana czynność seksualna odbyła się za zgodą ofiary, ale ofiara z powodu nieletniości, nieświadomości (wpływ narkotyków lub alkoholu) lub zależności (np.: dysproporcji sił) nie była w stanie wyrazić sprzeciwu, lub jej zgoda nie była świadoma.

Czym jest świadoma zgoda, i po co nam ona?

• Zgoda na seks musi być świadoma – osoba wyrażająca zgodę na aktywność seksualną, nie może być pod wpływem alkoholu, narkotyków, leków zaburzających świadomość oraz musi być przytomna.
• Zgoda na seks musi być entuzjastyczna  – za entuzjastyczne nie można uznać zwrotów takich jak: „niech będzie” „chyba tak”. Milczenie nie oznacza zgody. Nawet jeśli osoba nie mówi wprost „NIE”, ale odsuwa się, nie odwzajemnia dotyku czy unika kontaktu wzrokowego może to świadczyć o tym, że nie jest gotowa by zgodzić się na daną aktywność. Entuzjastyczne powinny być nie tylko słowa, ale i postawa.
• Zgoda na seks jest dobrowolna –  nie może być wymuszona szantażem czy naciskiem ze strony drugiej osoby. Nawet jeśli osoba pod wpływem przymusu czy nalegań ulegnie i zgodzi się na daną aktywność seksualną to w związku z brakiem dobrowolnej zgody czynność można uznać za wykorzystanie seksualne.
• Zgodę na seks możemy w każdej chwili wycofać – nawet jeśli osoba na początku zgodziła się na daną aktywność seksualną, może powiedzieć „NIE” w każdej chwili. Bycie w związku/relacji z drugą osobą nie pozbawia nas tego prawa! Nawet jeśli zgadzaliśmy się na poprzednie kontakty seksualne, mamy prawo nie godzić się na kolejne. Zgoda może dotyczyć danej aktywności seksualnej, nie musi oznaczać zgody na wszystko.
• Zgodę na seks mogą wyrazić osoby będące powyżej wieku przyzwolenia – w Polsce ten wiek to 15 lat. Seks z osobami poniżej tego wieku jest w Polsce przestępstwem.

Jeśli będziemy się starać spełniać powyższe warunki decydując się na seks z drugą osobą możemy zmniejszać szanse wystąpienia przemocy seksualnej lub wyrządzenia komuś krzywdy. Komunikacja w każdej relacji jest ogromnie ważnym aspektem, nie zapominajmy, że przed jak i podczas stosunku nie należy z niej rezygnować.

Jak duże jest zjawisko przemocy seksualnej w Polsce?

W 2015 roku przeprowadzono badania dotyczące przemocy seksualnej wobec kobiet w Polsce. Wyniki umieszczono w raporcie „Przełamać tabu” pod redakcją M. Grabowskiej i A. Grzybek.

Według raportu 87,6% badanych kobiet spotkało się w swoim życiu z molestowaniem seksualnym, 37,6% było zmuszonych do udziału w aktywności seksualnej na którą nie wyraziły zgody, 23,1% doświadczyło próby gwałtu. Jedynie 8,7% kobiet nie doświadczyło żadnej z tych form przemocy.

Swoje badania przeprowadził również w 2005 roku prof. Zbigniew Izdebski wynika z nich, że aż 30% badanych kobiet doznało którejś z form przemocy seksualnej, a 10% z nich zostało zgwałconych. Jedynie 5%- 10% badanych kobiet, które doświadczyły przemocy seksualnej powiadomiło kogoś o tym zdarzeniu (z czego 40% zostało zgłoszonych na policję). Sprawcą przemocy seksualnej w ponad 80% jest osoba znana ofierze, a nie tak jak głosi stereotyp osoba obca.

Jak zachowuje się osoba która doznała przemocy seksualnej?

Istnieje wiele typologii reakcji na doświadczenie przemocy seksualnej, choć tak naprawdę nie ma określonych emocji czy zachowań które powinny lub nie powinny wystąpić. Większość reakcji naszego organizmu, jeśli nie prowadzi do agresji lub autoagresji jest dla nas dobra, bo jest nasza. W związku z tym możemy mówić jedynie o często występujących reakcjach organizmu, zarówno fizycznych jak i psychicznych.

Bezpośrednio po ataku może wystąpić faza szoku i odrętwienia. Może trwać kilka godzin lub dni. Osoba która doznała przemocy, często boi się opowiedzieć o zdarzeniu komukolwiek, w obawie przed oskarżeniami o kłamstwo, brakiem wiary w jej słowa, a także ze względu na często towarzyszący takim zdarzeniom strach przed agresorem czy wstyd. Osoba taka może nie wpisywać się w nasze wyobrażenia dotyczące osoby wykorzystanej seksualnie. Badania kliniczne przeprowadzone w 2017 roku w Szwecji wykazały, że 70% spośród 298 przebadanych ofiar gwałtu doświadczyło „mimowolnego paraliżu” podczas napaści, a co za tym idzie nie stawiały oporu, nie broniły się.

Dzieje się tak za sprawą naszych mechanizmów obronnych. Psychologiczne mechanizmy obronne, są to zwykle nieświadome sposoby unikania, zaprzeczania czy minimalizowania potencjalnie zagrażających nam uczuć jak strach czy lęk. Często są nam potrzebne, lecz gdy są stosowanie w sposób nadmierny – mogą być źródłem problemów ze zdrowiem psychicznym.

Oprócz bezpośrednich konsekwencji psychicznych nie należy zapominać o dolegliwościach fizycznych związanych z napaścią np.: obrażenia ciała i części intymnych, przewlekły ból, migreny, choroby przenoszone drogą płciową.

Kolejną fazą może być dezorientacja. Ta faza jest pełna różnych reakcji emocjonalnych i może trwać miesiącami. Pojawia się w niej wiele pytań odnośnie naszej przyszłości, wątpliwości „Czy ja sobie poradzę?”. Osoby mogą doświadczać wtedy stanów depresyjnych, lękowych wzrasta w nich poczucie winy. Istnieje duże prawdopodobieństwo sięgnięcia po różnego rodzaju używki, a także wzrasta ryzyko popełnienia samobójstwa. Świadczy to tylko o tym jak ogromnym ciężarem dla psychiki jest doświadczenie wykorzystania seksualnego.

Po tych wszystkich burzliwych etapach następuje zazwyczaj okres kiedy osoba stara się na nowo zorganizować sobie życie. Jest to moment gdzie osoby starają się wrócić do swojego normalnego rytmu dnia sprzed napaści, lub stworzyć nowy możliwy dla nich rytm dnia.

Oprócz konsekwencji psychicznych i fizycznych nie należy zapominać o konsekwencjach społecznych jakie niesie ze sobą napaść. Osoba może doświadczać poczucia wykluczenia społecznego, ograniczenia kontaktów z rodziną, trudności w nawiązywaniu jak i utrzymywaniu kontaktów a także

W większości przypadków na każdym z tych etapów niezmiernie ważna i pomocna okazuje się pomoc psychologiczna lub psychiatryczna. Często sama możliwość porozmawiania z kimś o bolesnych przeżyciach „wyrzucenie tego z siebie” okazuje się pomocne, ponieważ osoba dostrzega, że nie jest sama ze swoim problemem i są osoby chętne jej pomóc. Niestety, często pomimo przepracowania bolesnego doświadczenia na terapii, dla wielu osób konieczne okazuje się powrócenie na nią w przyszłości. Ponieważ, osoba nawet przez całe swoje życie można borykać się z negatywnymi skutkami lub traumą jaką niesie za sobą napaść.

Należy pamiętać, że przemoc seksualna nie ma usprawiedliwienia! Winy za przemoc seksualną nie ponosi osoba, która jej doznała! To sprawca jest zawsze winny!

Stereotypy dotyczące przemocy seksualnej

W naszym społeczeństwie wciąż pokutuje wiele mylnych przekonań a także krzywdzących stereotypów dotyczących przemocy seksualnej, poniżej przytoczę tylko kilka z nich:

• „Mąż nie może zgwałcić żony”,
• „Nie można zgwałcić pracownicy seksualnej”,
• „Facet ma zawsze ochotę na seks”,
• „Tak się ubrała (prowokacyjnie) to czego się spodziewała”,
• „Mężczyźni nie potrafią się powstrzymać”,
• „Trzeba było pilnować drinka, nie pić”,
• „Trzeba było tam nie iść”,
• „Nie mówił/a NIE”,
• „Za gwałty odpowiadają zawsze osoby obce dla ofiary”.

…i niestety wiele, wiele innych.

Powyższe błędne sformułowania mają jedną wspólną cechę –  obciążają winą, a także zrzucają odpowiedzialność za cierpienie na osobę która doznała przemocy. Przekonanie że ofiara jest winna doznanej przemocy, jest błędne i niezmiernie krzywdzące. Winny jest sprawca lub sprawczyni.

Dlaczego obwiniamy osobę która doznała przemocy?

Istnieje pewien błąd poznawczy tzw. hipoteza sprawiedliwego świata, którą kierują się niektóre osoby. Jest to mechanizm który ma obronić nas przed „niesprawiedliwym światem” dać nam pewien komfort psychiczny.

Co to oznacza? Wyjaśnię na przykładzie: jeśli ja jestem odpowiedzialną dobrą osobą, staram się unikać wszelkich sytuacji które mogłyby stanowić dla mnie zagrożenie (np.: pilnuje drinka, nie wracam sama wieczorem), to nic złego mnie nie spotka, ponieważ świat jest sprawiedliwy. Złe rzeczy spotykają osoby które sobie na nie zasłużyły – czyli coś w ich zachowaniu musiało spowodować, że spotkała ich krzywda np.: ubrały się prowokacyjnie, piły alkohol. To myślenie jest oczywiście błędne. Przyznanie, że mnie również może przydarzyć się krzywda niezależnie od mojego zachowania jest trudne, bo pozbawia nas poczucia kontroli nad tym co się nam przydarzy. Świat nie zawsze jest wobec nas sprawiedliwy, nie mamy wpływu na wszystko to co nam się w życiu przytrafi.

Myślenie, że osoba która doznała przemocy jest winna, daje nam poczucie sprawczości, możliwość decydowania o swoim losie i uchronienia się przed przemocą. Bo przecież, jeśli moje zachowanie jest zależne od tego czy stanie mi się krzywda – to mogę je zmienić i uniknąć skrzywdzenia. Niestety bardzo często tak nie jest.

Jedną z przyczyn takiego myślenia są między innymi źle prowadzone kampanie społeczne kierowane do osób które doznały wykorzystania seksualnego „Mądra dziewczynka pilnuje drinka”, taki przekaz uczy nas, że winna jest osoba która tego drinka nie pilnowała i wypiła, a nie osoba która tą tabletkę do niego wrzuciła. Kobieta w tej sytuacji jest ostrzegana, daje jej się mądre rady i przerzuca na nią całość odpowiedzialności za gwałt w wyniku spożycia GFB(pot: tabletki gwałtu).

Należy więc przyjąć, że nie jesteśmy odpowiedzialni za zachowania, czyny lub słowa innych osób, a co za tym idzie nie jesteśmy odpowiedzialni za krzywdę która została nam wyrządzona przez inne osoby.

Gdzie szukać pomocy

Obecnie (od 2014r) gwałt jest przestępstwem ściganym z urzędu. Oznacza to, że nie potrzeba już formalnego wniosku od osoby która przemocy doświadczyła, wystarczy zawiadomienie o przestępstwie złożone na policji od osoby skrzywdzonej lub świadka takiego zdarzenia.
Po pomoc można zgłosić się również do organizacji takich jak :

Niebieska linia

Centrum praw kobiet

Fundacja feminoteka

Centrum interwencji kryzysowej (w twoim mieście)

Fundacja przeciw kulturze gwałtu

Jeśli chcesz możesz zwrócić się do biegłego lekarza sądowego w celu wykonania obdukcji.

Jeśli nie masz takiej możliwości pamiętaj, że każdy lekarz (np.: internista) ma obowiązek wystawić bezpłatne (nawet jeśli lekarz nie świadczy usług NFZ) zaświadczenie lekarskie o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy.

 
Jak pomóc osobie która doznała przemocy seksualnej ?

Twoja reakcja jest ważna!

Nie oceniaj sytuacji w jakiej znalazła się pokrzywdzona osoba – twoje osądy i interpretacja wydarzeń nie pomogą osobie która doznała przemocy. Radzenie jej co mogła zrobić inaczej, a czego nie, może być dla niej krzywdzące. Staraj się zapewnić jej bezpieczną przestrzeń, okaż zrozumienie, troskę i wsparcie. Nie wszystkie osoby zachowują się lub reagują tak samo jak my, staraj się nie oceniać zachowań osoby pokrzywdzonej. Jeśli osoba nie ma ochoty lub siły by rozmawiać o doświadczeniu przemocy – nie naciskaj, nie wypytuj o szczegóły.

Upewnij się czy osoba jest teraz bezpieczna czy nikt lub nic jej nie grozi –  możesz zaproponować przeniesienie się w bezpieczne miejsce. Możesz wskazać jej miejsca, instytucje, lekarzy do których może zgłosić się po pomoc, ale pamiętaj, że ostateczna decyzja należy do niej.

Bibliografia

1. K. Michalska, D. Jaszczak-Kuźmińska. „ABC przeciwdziała przemocy w rodzinie – diagnoza, interwencje, pomoc.” Wyd. Remedium 2014.
2. M. Grabowska, A. Grzybek „Przełamać tabu. Raport o przemocy seksualnej” wyd. Fundacja STER 2016.
3. Starowicz Zbigniew Lew, Przemoc seksualna, Warszawa 1992, wyd. Jacek Santorski & CO Agencja Wydawnicza.
4. S. Kluczyńska, Psychologiczne konsekwencje gwałtu, „Niebieska Linia” 2002, nr1.
5. M. Staśko, „Gwałt to przecież komplement”. Czym jest kultura gwałtu? Warszawa 2017, wyd. Staromiejski Dom Kultury.
6. https://przemoc.gov.pl/przemoc-seksualna
7. Z. Izdebski „Przemoc seksualna wobec kobiet”, OBOP, Warszawa 2005.
8. https://amnesty.org.pl/piec-faktow-na-temat-gwaltu/